فهرست مطالب
نشانه و سندی در دست نیست که بدانیم پس از مرگ حافظ در جایی که او را به خاک سپرده‌اند، آرامگاهی برای او ساخته شده باشد. تا آنکه ۶۰ سال پس از خاکسپاری‌اش، فرمانروای تیموری شیراز، به وزیر خود فرمان می‌دهد که بر روی سنگ گور حافظ آرامگاهی بسازند. آن گستره به نام «مصلا» شناخته می‌شد و باغی پُر درخت بود. حوض بزرگی نیز در در بخش جلوی باغ ساختند. این حوض از آب «رکن آباد»، یکی از سرچشمه‌های آب شهر شیراز، پُر می‌شد.
آنچه فرمانروای تیموری ساخته بود، دو بار بازسازی شد. یکی در روزگار شاه‌عباس صفوی و دیگری در زمان پادشاهی نادرشاه افشار و به دستور او. اما ساخت آرامگاهی که هنوز نشانه‌های آشکاری از آن به‌جا مانده است، در زمان پادشاهی کریم خان زند انجام گرفت. خان زند در سال ۱۱۸۷ مهی دستور داد که گستره‌ی آرامگاه حافظ را از آنچه بود بزرگ‌تر کنند و دور تا دور آن را دیوار بکشند.
کهن‌ترین بخش کاخ گلستان در تهران، «کاخ دیوان‌خانه» است که به فرمان کریم‌خان زند ساخته شده است. او تالاری به همان شیوه‌ی کاخ دیوان‌خانه در کنار آرامگاه حافظ ساخت که در شمال و جنوب آن چهار ستون قرار گرفته بود؛ و نیز دو اتاق در خاور و باختر تالار. این سازه‌ها، گستره‌ی آرامگاه را به دو پاره بخش‌بندی کرده است: یکی همان بخشی است که به نام «نارنجستان» می‌شناسیم و فضایی باغ‌گونه است؛ و دیگری محوطه‌ی گورستان که در پشت بخش نخست جای گرفته است. آرامگاه حافظ در میانه‌ی گورستان دیده می‌شد.
آرامگاهی که به خواست کریم‌خان زند بر مزار حافظ ساخته بودند در روزگار فرمانروایی قاجاریه دستخوش دگرگونی‌هایی شد و شماری از شاهزادگان و والیان قاجاری که در شیراز فرمان می‌راندند، دست به دگرگونی‌هایی در آن زدند. شمار آن تغییرها، اندک نیست. همین اندازه بگوییم که تهماسب میرزا مویدالدوله، نوه‌ی فتحعلی شاه قاجار، دست به باززنده سازی آرامگاه حافظ زد و ۲۰ سال پس از آن فرهاد میرزا معتمدالدوله، فرزند عباس میرزا نایب السلطنه، که مردی ادیب و دانشمند بود، حصاری آهنی گرداگرد آرامگاه ساخت. ۲۴ سال پس از آن نیز یکی از فرزندان مظفرالدین شاه، به نام شاهزاده شعاع السلطنه، دگرگونی‌هایی در آرامگاه حافظ پدید آورد. با این همه، آنچه از آرامگاه حافظ به‌جا ماند و به روزگار پهلوی نخست رسید، همان است که کریم خان زند دستور ساختنش را داده بود.
در روزگار رضاشاه پهلوی، وزیر آموزش و پرورش آن زمان مرد دانشمندی به نام علی‌اصغر حکمت بود. او که خود شیرازی بود و از ادیبان شناخته می‌شد، پیشنهاد کرد که آرامگاهی نو که شناسه‌ی فرهنگ و هنر ایران باشد، به جای بنای کهن آرامگاه حافظ بسازند. دولت با پیشنهاد او موافقت کرد و بر پایه‌ی طرحی که آندره گدار داده بود، بازسازی آرامگاه آغاز شد.
آندره گدار، معمار و باستان‌شناس فرانسوی بود که در زمان جنگ جهانی دوم به نام نماینده‌ی کمیته‌ی ملی فرانسه، به ایران آمد. در آن زمان کشور فرانسه به دست ارتش آلمان افتاده بود. گدار به زودی دلبستگی شیفته‌واری به هنر و معماری ایران پیدا کرد و در این‌باره دست به پژوهش‌های دامنه‌داری زد. اندکی پس از آن دولت ایران گدار را به استخدام خود درآورد و ریاست باستان‌شناسی و موزه‌ها را به او سپرد.
طرحی را که گدار برای آرامگاه حافظ کشیده بود، علی سامی، باستان‌شناس و رییس موسسه باستان‌شناسی تخت‌جمشید، سرپرستی کرد. ساخت آرامگاه نو حافظ در سال ۱۳۱۴ خورشیدی، آغاز شد و تا ۱۳۱۷ ادامه یافت و به پایان رسید. گدار سبک پیشین آرامگاه را نگاه داشت و آن را به دو پاره‌ی شمالی و جنوبی بخش‌بندی کرد. ایوانی نیز ساخته شد که ۵۶ متر درازا داشت و نیز شماری ستون‌های سنگی، هر کدام به بلندای ۵ متر. آن ایوان، مرز میان دو بخش آرامگاه است. در آن طرح، تالار چهار ستونیِ کریم‌خانی با یک تالار نو که ۱۶ ستون سنگی دیگر دارد، ترکیب شده است.
در بخش شمالی آرامگاه، هست درِ ورودی دیده می‌شود و هشت ستون سنگی. پافشاری بر روی عدد هشت، اشاره به سده‌ی هشتم مهی است؛ یعنی همان سده‌ای که حافظ در آن زندگی می‌کرد. افزون‌بر اینکه می‌تواند اشاره به هشت درِ بهشت (برپایه‌ی برخی بازگفت‌ها) نیز باشد.
سنگ گور حافظ همان است که در زمان کریم‌خان زند ساخته شده است. پنج پله، گرداگرد آن را گرفته است و یک متر از سطح زمین بلندتر است. این سنگ مرمری، ۲۷۰ سانتی‌متر درازا دارد؛ ۸۰ سانتی‌متر پهنا و ۴۰ سانتی‌متر بلندی. بر روی آن نیز به خطی خوش و چشم‌نواز، دو غزل از حافظ نگاشته (:حکاکی) شده است.
بر روی سنگ مزار، گنبدی مسین ساخته شده است که هشت ستون، به بلندای ۱۰ متر آن گنبد را نگه داشته‌اند. گنبد به شکل کلاه درویشان است و تَرک‌دار. بخش درونی گنبد پوشیده از کاشی‌کاری‌های بسیار زیبا، به رنگ‌های گوناگون است. هر رنگ، نماد یک باور عارفانه است؛ بدین‌گونه که رنگ آبی فیروزه‌ای گنبد نماد بهشت است؛ رنگ سرخ ارغوانی نماد شراب ازلی؛ رنگ قهوه‌ای سوخته نماد خاک است و رنگ‌های سفید و سیاه نماد روز و شب.
گفتیم که ایوانی طراحی شده است که آرامگاه را دو بخشی می‌سازد. بخش شمالی ۳۰۰۰ متر مربع مساحت دارد و بخش جنوبی ۱۲۰۰۰ متر مربع. غزل‌هایی از حافظ بر روی کاشی و تخته‌سنگ‌های مرمری نگاشته شده است و در بخش شمالی آرامگاه دیده می‌شود.
چهار ستون از رواق‌ها، یا همان فضای سرپوشیده‌ی ستون‌دار، همان است که در روزگار کریم خان زند ساخته شده است. آن ستون‌ها در میانه‌ی ستون‌های نوساخته جای گرفته است. بلندی این بخش از آرامگاه آن اندازه است که در جای‌جای حافظیه دیده شود.
انبوهی از درختان سرو، کاج و نارنج در فضای باغ آرامگاه و در بخش جنوبی آن، کاشته شده است و زیبایی و خودنمایی دل‌انگیزی به آنجا بخشیده است. دو حوض مستطیل شکل نیز در گوشه‌های باختری و خاوری آرامگاه ساخته شده است. چمن‌کاری گستره‌ی آرامگاه نیز راه دوگانه‌ای را شکل داده است که به تالار کریم‌خانی می‌رسند. از سویی دیگر، کتابخانه‌ای در آنجا دیده می‌شود که ساختمانی تاریخی است. آن کتابخانه به نام «مرکز حافظ‌شناسی» شناخته می‌شود.
در امردادماه ۱۳۹۶ خورشیدی، آرامگاه حافظ بار دیگر مرمت شد و به استحکام بخشی نماهای دو سوی ایوان پرداختند. پاک‌سازی و بازپیرایی درها و پنجره‌ها چوبی انجام گرفت و سامان دوباره‌ای به آن‌ها داده شد.
در آرامگاه حافظ شماری از دانشمندان و چهره‌های فرهنگ و هنر ایران نیز آرمیده‌اند و سنگ مزار آن‌ها در فضای آرامگاه دیده می‌شود. مانند: اهلی شیرازی شاعر سده‌های نهم و دهم مهی، وصال شیرازی شاعر و خوشنویس سده‌ی سیزدهم، فرصت‌الدوله شیرازی موسیقی‌دان و ادیب روزگار قاجار، فریدون توللی شاعر پُرآوازه‌ی معاصر، مهدی حمیدی‌شیرازی شاعر، لطفعلی صورتگر شاعر و استاد دانشگاه، رسول پرویزی داستان‌نویس، علی‌رضا شهبازی باستان‌شناس و استاد دانشگاه، نورالدین رضوی‌سروستانی استاد آواز ایران، عبوالوهاب نورانی‌وصال استاد دانشگاه و شماری دیگر از نامداران فرهنگی. در سوی چپ رواق‌های آرامگاه نیز آرامگاه خانوادگی قوام‌الملک شیرازی دیده می‌شود. این بخش از آرامگاه به نام قوامیه خوانده می‌شود. قوام‌الملک‌ها از خاندان‌های دیوان‌سالار روزگار قاجار بودند.
آرامگاه حافظ در ۱۸ آذرماه ۱۳۴۵ خورشیدی، به شماره ۱۰۰۹ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
حدفاصل چهارراه ادبیات و چهارراه حافظیه چند سالی است که سنگ‌فرش شده است؛ البته در ابتدا قرار بود به مسیر پیاده‌راه تبدیل شود و عبور وسایل نقلیه از این مسیر محدود شود؛ اما در حال حاضر حرکت وسایل نقلیه از سمت چهارراه حافظیه به‌سمت چهارراه ادبیات مجاز است.
اگر با وسایل نقلیه عمومی قصد رسیدن به حافظیه را داشته باشید به‌جز تاکسی، تنها انتخاب شما اتوبوس‌هایی است که در مسیر چهارراه ادبیات حرکت می‌کنند و تعداد آن‌ها چندان زیاد نیست؛ اما استفاده از تاکسی می‌تواند راه‌حل بهتری باشد. برای این کار شما باید خود را به «فلکه گاز» برسانید. از محل فلکه گاز تقریبا تمام تاکسی‌ها شما را به حافظیه می‌برند.
متاسفانه هنوز هیچ خط مترویی از نزدیکی حافظیه عبور نمی‌کند. اگر می‌خواهید با اتومبیل شخصی از سمت دروازه قرآن به حافظیه بروید، بهتر است وارد بلوار هفت‌تنان شوید و پس از حدود ۵۰۰ متر به سمت راست بپیچید و وارد خیابان چهل مقام شوید. خیابان چهل مقام را تا رسیدن به چهارراه ادبیات ادامه دهید. پس از رسیدن به چهارراه ادبیات، مجموعه حافظیه در سمت راست شما قرار دارد.
برای اطلاعات بیشتر درباره تور شیراز و خرید بلیط هواپیما شیراز با آژانس مسافرتی قصرشیرین تماس بگیرید.
